سیر تکامل سینمای کره

از سال 1993م، زمانی ‌که ایم کوآن تائک (Im Kwon taek) فیلم «ساپیاون‌جه» (Sopyonje) را ساخت و به رکورد یک میلیون بیننده رسید، فیلم‌های کره‌ای پی‌در‌پی این رکورد را شکسته‌اند. فیلم‌های «سیلمیدو» (Silmido) و «تاگوکی» (Taegukgi) رکورد ده میلیون بیننده را هم پشت سر گذاشته‌اند. در سال‌های اخیر نیز فیلم‌های کره‌ای بیش از پنجاه درصد بازار داخلی سینمای کره را در دست داشته‌اند؛ درحالی‌که هجوم بی‌وقفۀ فیلم‌های هالیوودی ادامه دارد. افزون بر این فروش خارجی فیلم‌های کره‌ای از ده میلیون دلار در سال 2001م به سی میلیون دلار در سال 2004م رسیده است. فیلم‌های کره هم‌اکنون یکی از محصولات اصلی فرهنگی این کشور به شمار می‌آیند و از صدور آنها درآمد چشمگیری نصیب این کشور می‌شود. سینمای کره فرهنگ عمومی مردم این کشور را در ده سال گذشته ارتقا داده و به طور فزاینده‌ای توجه بین‌المللی را نیز به خود جلب کرده است. بنا‌بر‌این عجیب نیست که فیلم‌های سینمای کره هم‌پای کار‌گردان‌ها و بازیگران کره‌ای جوایز جشنواره‌های معتبر بین‌المللی را کسب می‌کنند.

سینمای کره
رشد چشمگیر سینمای کره در مدت زمانی کم، حاصل عوامل متعدد و متنوعی مثل ظهور غیرمنتظرۀ نسل جدید فیلم‌سازان، توسعۀ بازار داخلی، تمرکز سرمایه‌گذاران بر صنعت سینمای کره، لغو قوانین سانسور و باز‌نگری در سیستم توزیع فیلم است. در نگاه کلی‌تر باید بگوییم آنچه سبب موفقیت چشمگیر سینمای کره شده، تغییرات گستردۀ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از سال 1980م به بعد است که در نتیجۀ زوال رژیم‌های مستبد و انحصار‌طلب پدید آمده است. 
در عین حال سینمای کره موفق شده است جایگاه خود را در دانشگاه حفظ کند و همچنان در حکم رشته‌ای دانشگاهی در آنجا پایگاه داشته باشد و در داخل و خارج از کره به موفقیت‌های تجاری بزرگی دست یابد. روزنامه‌نگاری سینمایی در کره بسیار محبوب است و تحصیلات سینمایی نیز در مؤسسه‌های آموزشی و دانشگاه‌های کره به پیشرفت‌های شگرفی رسیده است. با افزایش توجه دانشجویان جوان علوم انسانی کره به زیبایی‌شناسی، پس از ورود مقاله‌های ترجمه در‌بارۀ مطالعات فرهنگی و نظریه‌های سینمای معاصر، فیلم‌های کره‌ای به بخشی جدایی‌ناپذیر از مطالعات فرهنگی دربارۀ مردم این کشور تبدیل شده‌اند. 

کدام کره؟
وقتی می‌گوییم سینمای کره از کدام کره حرف می‌زنیم؟ سینما نیز مثل همۀ جنبه‌های زندگی کره‌ای در قرن گذشته از حوادث سیاسی تأثیر پذیرفته است؛ از اشغال کره به دست ژاپنی‌ها تا جنگ داخلی کره و تحولات حکومت آن. با اینکه هر دو کشور کرۀ شمالی و کرۀ جنوبی صنعت فیلم‌سازی دارند، فقط سینمای کرۀ جنوبی است که توجه گستردۀ بین‌المللی را به خود جلب کرده است. فیلم‌های کرۀ شمالی فقط در ژانر انقلابی و مشغول به‌تصویرکشیدن آرمان‌های حزب کمونیست‌اند.
به‌دلیل سیاست بستۀ کرۀ شمالی، دستیابی به اطلاعات بی‌طرفانه از سینمای این کشور به سادگی ممکن نیست. ارزیابی‌های بیرونی از سینمای کرۀ شمالی اغلب مثبت اند، ولی به‌دلیل روابط خاص این کشور با کشور‌های دیگر دنیا و دسترسی کم خارجیان به این کشور و فیلم‌هایش، نمی‌توان در این باره قضاوت دقیقی کرد. دلیل دیگر این تردید گزارش‌های خلاف واقع و اغراق‌آمیز منابع رسمی سینمای این کشور است؛ اظهار نظر‌هایی از این دست: «در سال‌های اخیر صنعت فیلم‌سازی ما خالق احساساتی بی‌سابقه در دنیای سینما است» یا «مردم انقلابی سراسر دنیا، از فیلم‌های بلند و سایر آثار شگفت‌آور سینمای ما با عنوان فیلم‌هایی درجه‌ یک با استاندارد‌ بین‌المللی یاد می‌کنند» یا عباراتی مانند «شگفت‌انگیز‌ترین فیلمی که تا‌به‌حال ساخته شده» یا «انقلابی جاویدان در تاریخ فیلم‌های مردمی».
تخمین دقیق تعداد فیلم‌هایی که سالانه در کرۀ شمالی ساخته می‌شوند به‌سادگی ممکن نیست. در سال 1992م نشریۀ‌ هفتگی «آسیا» گزارش داد: سالانه در کرۀ شمالی هشتاد فیلم ساخته می‌شود، ولی گزارش بی‌بی‌سی در سال 2001م می‌گفت که سالانه حدود شصت فیلم در این کشور ساخته می‌شود. به‌رغم همۀ این ادعا‌ها، یوناس شونر، که از شرکت‌کنندگان در جشنوارۀ فیلم کشور‌های در حال توسعه و غیرمتعهد در سال 2000م در پیونگ‌یانگ بود، ‌گفته است: «این کشور تنها یک فیلم بلند و یک فیلم مستند در معتبر‌ترین جشنوارۀ داخلی خودش شرکت داده بود». او معتقد است آمار بالای فیلم‌های ساخته‌شده به دلیل این است که در گزارش‌ها، فیلم‌های کوتاه، کارتون‌ها و حتی قسمت‌های کوتاه سریال‌های تلویزیونی را نیز جزو فیلم‌های ساخته‌شده به شمار می‌آورند. او به گزارش نشریه‌ای از کرۀ شمالی در سال 1998م اشاره‌ ‌کرده است که فهرستی از فیلم‌های ساخته‌شده در این کشور را تا آن سال منتشر کرده بود؛ در این گزارش عنوان 259 فیلم آمده بود. این نشان می‌دهد فیلم‌های ساخته‌شده در کرۀ شمالی در دهۀ 1990، که اوج دورۀ فیلم‌سازی در آن کشور بود، از سالی پانزده تا بیست فیلم فراتر نمی‌رود. 

سینمای کره پیش از تجزیه (تا سال 1945)
بر اساس مطلبی که در 19 اکتبر 1897م در مجلۀ «تایمز» منتشر شده است، تصاویر متحرک نخستین‌بار در اوایل اکتبر همان سال در جوسئون، کشوری در شرق دور، معرفی شد و در شهر جینگوگائه به نمایش عمومی درآمد. شخصی به نام باکچئون (Bukcheon) تصاویر را در اتاقکی محقر، که برای سه روز از مالک چینی‌اش قرض گرفته بود، به نمایش گذاشت. این تصاویر تکه‌های کوتاهی از فیلم‌های تولیدی شرکتی فرانسوی بود. نمایش عمومی بعدی در سال 1898م در سئول برپا شد. برتون هلمز، سیاحتگر امریکایی، اولین کسی بود که در سخنرانی‌هایش از فیلم‌هایی که در کره گرفته بود استفاده کرد. او آنها را در سال 1899م به خاندان سلطنتی کره نیز نشان داد. 
اولین سالن سینمای کره به نام «استودیوی فیلم‌سازی تونگ دائه‌مون» در سال 1903م افتتاح شد. پیش از پیدایش صنعت داخلی فیلم‌سازی، در سالن‌های سینمای کره فیلم‌های اروپایی و امریکایی به نمایش درمی‌آمدند. 
پارک سون پیل (Park Sung-pil)، مالک سالن سینمای «دانگ سون‌سا» نه فقط در مقام فردی سینما‌دار، بلکه در جایگاه اولین تهیه‌کنندۀ فیلم در کره، اولین فیلم مستند کره‌ای را به ‌نام «صحنه‌هایی از شهر کیانگ سانگ» در 1919م تهیه کرد. اما عده‌ای نخستین فیلم بلند کره‌ای را فیلمی از چونگ یانگ جئون (Chunhyang-Jeon) می‌دانند که در سال 1921م تولید شد. بعضی منابع دیگر نیز فیلم «عشق نافرجام زیر نور ماه»، ساختۀ یون باک نام (Yun Baek-nam)‌را که در آوریل 1923م به نمایش درآمد، نخستین فیلم بلند کره می‌دانند.
سال‌های 1926 تا 1930م دورۀ طلایی فیلم‌های صامت کره است. استودیوهای فیلم کره‌ای را در این دوره بیشتر ژاپنی‌ها اداره می‌کردند. یودو اوراجو، تاجر کلاه، نخستین شرکت فیلم‌‌سازی را با نام «محصولات سینمایی چوسان» تأسیس کرد. تولید فیلم «آریرانگ» (Arirang) اثر ناوون گیو (Na Woon-gyu) در سال 1926م، در واقع نقطۀ آغاز دورۀ سینمای صامت در کره بود. این فیلم هم مانند آواز سنتی «آریرانگ»، که عنوان فیلم ناوون گیو از آن ریشه می‌گرفت، گرایش‌های سیاسی محسوسی نداشت، ولی راویان تئاتر‌ها پیام‌های سیاسی مخفی‌شان را به گونه‌ای زیرکانه‌ای به گوش مخاطبان می‌رساندند. موفقیت عظیم «آریرانگ» در اواخر دهۀ 1920م به صنعت فیلم‌سازی کره انگیزه داد، به‌گونه‌ای‌که بیش از هفتاد فیلم در این دوره تولید شد. 
در نیمۀ اول دهۀ 1930م صنعت سینمای کره به‌طور غم‌انگیزی افول کرد، که دلیل آن فشارها و سانسور شدید اشغالگران بود. در سال بیش از سه فیلم ساخته نمی‌شد. بسیاری از فیلم‌سازان پیشرو، کره را به مقصد مناطق آزادتری مانند شانگهای ترک کردند.
اولین فیلم ناطق کره‌ای را لی میونگ وو (Lee Myeong-woo) در سال 1935م ساخت که «داستان چان هیونگ»(Chunhyang-Jeon) نام داشت. گرچه تکنیک‌های صداگذاری آن زمان بسیار ابتدایی بودند، مخاطبان کره‌ای شنیدن زبان خود را در سالن‌های سینما دوست داشتند.
در نیمۀ دوم این دهه فیلم‌‌های بیشتری ساخته شد، اما در اقدامی پیش‌بینی‌شدنی نیروهای اشغالگر فیلم‌های ناطق را بیش‌ از فیلم‌های صامت زیر ذره‌بین سانسور گذاشتند. در فیلم‌های ناطق، دیگر هیچ ‌پیام‌ ضد اشغالگری از دست سانسورچی‌ها درنمی‌رفت.
نمایش فیلم‌های اروپایی و امریکایی نیز کاهش یافت و فیلم‌های ژاپنی جانشین آنها شدند. فیلم‌های کره‌ای فقط ابزاری برای عوام‌فریبی دولت اشغالگر ژاپن بودند. از سال 1938م همۀ فیلم‌های کره‌ای را هم ژاپنی‌ها می‌ساختند و زبان کره‌ای نیز در این فیلم‌ها، با بی‌مهری ملموسی روبه رو شد.

سینمای کرۀ جنوبی 
با تسلیم ژاپن در سال 1945م، کره آزاد شد و سینمایش را از سر گرفت. مفهوم آزادی نیز به‌گونه‌ای ملموس خمیرمایۀ اصلی فیلم‌های آن زمان کره شد؛ مانند فیلم «زنده باد آزادی» (Viva Freedom) اثر چوی این گیو (Choi In-gyu)، که دربارۀ مبارزه‌های آزادی‌خواهان کره با اشغالگران ژاپنی بود. اما برای تولد دوبارۀ سینمای کره قدری زمان ‌لازم بود. کشور به دو بخش شمالی و جنوبی تجزیه شده بود و جنگ‌های داخلی تا سال 1950م ادامه داشت. اگرچه صنعت فیلم‌سازی کره طی سال‌های جنگ داخلی به طور کامل متوقف نشد، تا سال 1953م فقط شش فیلم ساخته شد. بدترین فاجعه‌ای که در آن سال‌ها برای سینمای کره اتفاق افتاد این بود که بیشتر فیلم‌های تاریخ سینمای آن از بین رفت.
پس از پایان یافتن جنگ در سال 1953م، رئیس‌جمهور وقت کره، سینگ من ری، برای نجات صنعت سینمای داخلی کره کارهایی کرد. معافیت فیلم‌های کره‌ای از مالیات یکی از این کارها بود. سینمای کره در سال 1945م دوباره‌ متولد شد. این تولد با ظهور کارگردانی به نام لی کیو هوان (Lee Kyu-hwan) همراه شد. او در سال 1955م بازسازی بسیار موفقی از فیلم «داستان چان هیونگ» انجام داد. فقط در دو ماه اول، ده درصد جمعیت سئول (حدود بیست هزار نفر) برای تماشای فیلم رفتند و به رؤیای تأسیس دوبارۀ صنعت سینمای کره تحقق بخشیدند.
سینمای کره، که برای نخستین‌بار مانند سایر کشورها از آزادی برخوردار شده بود، تا پایان دهۀ 1950م از نظر کیفی و کمی در حال رشد بود. فیلم‌های کره‌ای مانند فیلم کمدی «روز ازدواج» ساختۀ لی پیونگ ایل (Lee Byeong-il) در سال 1956م، برای نخستین‌بار جوایز جشنواره‌های بین‌المللی را هم بردند. در جهشی کم‌نظیر ساخت فیلم‌های کره‌ای از سالی فقط پنج فیلم به 111 فیلم در سال 1959م رسید.
سینمای کره از دوران کوتاه ولی پربار آزادی بی‌حد و حصر در سال‌های1960 و 1961م بهرۀ خوبی برد. در این سال‌ها فیلم‌های «کلفت»، به کارگردانی کیم کی یونگ (Kim Ki-young)، و «گلولۀ بی‌هدف»، به کارگردانی هیون ماک (Yu Hyun-mok) ساخته شدند. هردوی این فیلم‌ها در میان فهرست بهترین آثار تاریخ سینمای کره قرار دارند.
با ریاست‌جمهوری پارک جونک هی در سال 1962م، کنترل حکومت بر صنعت فیلم‌سازی به گونۀ چشمگیری افزایش یافت. مقررات جدید تعداد فیلم‌های تولیدی را طی یک سال از 71 فیلم به شانزده فیلم کاهش دادند. سانسورچی‌های حکومت هرگونه اندیشه‌های کمونیستی و پیام‌های غیراخلاقی را به طور مستقیم هدف قرار داده بودند.
به رغم سیاست‌های محدودکننده‌ی دولت، تعداد بالای مخاطبان سینما و تولید فیلم‌های متعدد و باکیفیت، باعث رشد فرهنگی سینمای کره در دهۀ 1960م شدند. در سال 1962م جشنوارۀ فیلمی به نام «‌گرند بل» تأسیس شد که بعدها اسکار کره‌ای نام گرفت و هم‌اکنون قدیمی‌ترین جشنوارۀ فیلم کره به شمار می‌آید.
کنترل دولت بر صنعت فیلم در نیمۀ دوم دهۀ 1970م به اوج خود رسید تا جایی‌که نزدیک بود صنعت نوپای فیلم‌سازی کره که طی پانزده سال گذشته پدید آمده بود به‌کلی از میان برود. در نوشته‌ای که در سال 1981م در نشریۀ «راهنمای بین‌المللی فیلم» چاپ شد، آمده بود: «هیچ کشوری سانسوری شدیدتر از کرۀ جنوبی بر سینمای خود اعمال نمی‌کند مگر احتمالاً کرۀ شمالی یا برخی از کشورهای بلوک شرق».
فیلم‌های عوام‌فریبانه یا به‌اصطلاح سیاسی این دوره مخاطبان کره‌ای را، که در دهه‌های 1950 و 1960م به دیدن فیلم‌های خوش‌ساخت و واقع‌گرایانه از زندگی اجتماعی خود عادت کرده بودند، به‌شدت ناراضی می‌کرد. علاوه بر این فیلم‌سازهای کره نیز، به علت مداخله‌های بیش از حد حکومت در ساخت فیلم‌هاشان، مخاطبان خود را از دست می‌دادند. 
بعد از سالی پرهرج و مرج، یعنی از 1979 تا 1980م، که در آن رئیس‌جمهور پارک ترور شد و کودتای 12 دسامبر‌ و قتل‌عام «گوانگ جو» روی ‌داد، کرۀ جنوبی گام‌های بزرگی به سمت دموکراسی برداشت. با‌این‌حال تعداد مخاطبان سینما در دهۀ 1980م افزایش چندانی نیافت، ولی با کاهش تدریجی نظارت دولت و سانسورها بر صنعت فیلم‌سازی کشور، فیلم‌هایی جالب‌تر و ماجراجویانه‌تر تولید شد. در این دهه سینمای کرۀ جنوبی برای نخستین‌بار مخاطبان بین‌المللی پیدا کرد.

فیلم‌های موج نو
از اواخر دهۀ 1990م سینمای کره به سرعت رشد کرد و بسیاری از فیلم‌های آن در میان ده فیلم پرفروش سینما قرار گرفتند و حتی از مرزهای موفقیت فیلم‌های بسیار معروف هالیوود نیز فراتر رفتند.
پنج فیلم از کرۀ جنوبی به رقمی بیش از ده میلیون مخاطب رسیدند. کرۀ جنوبی از معدود کشورهایی بود که فیلم‌های هالیوودی سهم چشمگیری در فروش سینماهایش نداشتند. 
فیلم «شیری» (Shiri) در سال 1999م، فقط در سئول بیش از دو میلیون مخاطب داشت. داستان این فیلم دربارۀ جاسوسی از کرۀ شمالی بود که در سئول کودتایی را طرح‌ریزی می‌کرد. فیلم «شیری» فیلم‌های هالیوودی پرفروش مثل «تایتانیک»، «ماتریکس» و «جنگ ستارگان» را پشت سر گذاشت و عاملی شد تا روی فیلم‌های کره‌ای دیگر هم سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام شود.
در سال 2000م فیلم «منطقۀ حفاظتی مشترک» (Joint Security Area)‌‌اثر پارک چان ووک (Park Chan Wook) نیز موفقیت عظیمی به‌دست آورد و حتی رکورد فیلم «شیری» را هم شکست. یک‌ سال بعد فیلم «دوست» (Friend) نیز چنین موفقیتی را به‌دست آورد. در سال 2004م فیلم‌های جدید فیلم‌های قبلی را پشت سر گذاشتند. بسیاری از فیلم‌های کره‌ای هم‌‌اکنون از فیلم‌های هالیوودی محبوب‌ترند. 
این موفقیت‌ها کم‌کم توجه هالیوود را نیز به خود جلب کرد. فیلم «شیری» در امریکا نیز به نمایش عمومی درآمد. در سال 2001م شرکت میراماکس حق ساخت نسخۀ امریکایی یکی از فیلم‌های کمدی کره‌ای به نام «همسر من یک تبهکار است» را خرید. اخیراً هالیوود حق بازسازی چند فیلم‌ کره‌ای دیگر مثل «رفیق قدیمی» (Old Boy)و «منطقۀ حفاظتی مشترک» را نیز خریده ‌است.
سینمای کره در سال 2003م در جشنوارۀ فیلم کن به‌طور جدی بین‌المللی شد. «رفیق قدیمی» دومین فیلم برتر این جشنواره شد و جایزۀ ویژۀ هیئت داوران نیز به ‌اصرار تارانتینو، رئیس هیئت داوران جشنواره، به همین فیلم تعلق گرفت. تارانتینو در مصاحبه‌هایش از این فیلم و کارگردانش با عنوان فیلم و کارگردان محبوبش نام ‌برد و همین موضوع توجه دنیا را به سینمای کره جلب ‌کرد. 

*به نقل از باشگاه اندیشه